راهنمای آب و هوای عمان - مجله تور مالزی

عوامل کلان-مقیاس کنترل‌کننده اقلیم عمان

آب و هوای عمان عمدتاً تحت سلطه تعامل سه سیستم جوی عظیم قرار دارد که بر اساس فصل جابجا شده و اقلیم‌های متنوع کشور را شکل می‌دهند :

1. کمربند پرفشار نیمه‌گرمسیری (Subtropical High-Pressure Belt): این کمربند که مسئول ایجاد کمربندهای خشک کره زمین است، مهم‌ترین عامل حاکم بر اقلیم عمان محسوب می‌شود . در بیشتر ایام سال، نزول هوا در این سیستم پرفشار، جوی پایدار ایجاد کرده و از تشکیل ابر و وقوع بارش جلوگیری می‌کند . این پدیده دلیل اصلی شرایط گرم و خشک در بخش‌های وسیعی از کشور، به ویژه مناطق داخلی و بیابانی است . در فصل زمستان، با جابجایی این کمربند به سمت جنوب، راه برای نفوذ سامانه‌های بارشی عرض‌های میانی به شمال کشور باز می‌شود .
2. کم‌فشار حرارتی تابستانی (Summer Thermal Low): در تابستان، گرم شدن شدید خشکی‌های جنوب آسیا یک مرکز کم‌فشار وسیع حرارتی ایجاد می‌کند . این سیستم در عمان دو تأثیر کاملاً متفاوت دارد:
   • در جنوب (استان ظفار): بادهای موسمی جنوب غربی را فعال کرده که رطوبت را از اقیانوس هند به سواحل جنوبی می‌آورند و پدیده "خریف" را با هوای خنک، مه و بارش ایجاد می‌کنند .
   • در شمال (مسقط): این سیستم هوای بسیار مرطوب را از دریای عمان به سمت سواحل شمالی می‌کشد، اما به دلیل حاکمیت هوای پایدار در لایه‌های بالایی جو (ناشی از پرفشار نیمه‌گرمسیری)، از صعود هوا و بارش جلوگیری شده و در نتیجه تابستان‌هایی بسیار گرم و شرجی (طاقت‌فرسا) رقم می‌خورد .
3. پرفشار سیبری (Siberian High): در فصل زمستان، زبانه‌هایی از این توده هوای سرد و پرفشار از سمت شمال شرق به عمان می‌رسد . این سامانه عامل اصلی هوای خنک، خشک و مطبوع زمستانی در مناطق شمالی و کوهستانی است و دما را به میانگین دلپذیر 15 تا 23 درجه سانتی‌گراد می‌رساند .

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

بررسی آب و هوا در فصل‌های مختلف و شهرهای کلیدی

آب و هوای عمان در فصول مختلف تغییرات قابل توجهی دارد که در شهرهای نماینده هر منطقه به خوبی مشهود است.

زمستان (دسامبر تا فوریه - دی تا اسفند)این فصل به لطف تأثیر پرفشار سیبری، بهترین و محبوب‌ترین زمان برای سفر به عمان است . هوا در اکثر مناطق بسیار معتدل و دلپذیر است .

• مسقط: دمای روزانه به طور میانگین بین 18 تا 26 درجه سانتی‌گراد است . آسمان اغلب صاف و آفتابی است و بیشتر بارش سالانه اندک این شهر (حدود 100 میلی‌متر) در این ماه‌ها و با نفوذ سامانه‌های کم‌فشار عرض‌های میانی رخ می‌دهد .
• نزوی و شن‌های وهیبه: روزها معتدل با دمای 15 تا 28 درجه سانتی‌گراد و شب‌ها خنک است و دما ممکن است به زیر 10 درجه سانتی‌گراد برسد .
• صلاله: هوا دلپذیر با دمای متوسط 20 تا 28 درجه سانتی‌گراد است .

بهار (مارس تا می - فروردین تا خرداد)فصل بهار یک دوره گذار است که در آن دما به تدریج افزایش می‌یابد .

• مسقط: دما از حدود 25 درجه در ماه مارس به بیش از 40 درجه سانتی‌گراد در ماه می می‌رسد .
• نزوی: دما به سرعت افزایش یافته و به 42 درجه سانتی‌گراد نیز می‌رسد .
• صلاله: هوا گرم‌تر شده و دما بین 25 تا 32 درجه متغیر است .

تابستان (ژوئن تا سپتامبر - تیر تا شهریور)تابستان در بیشتر مناطق عمان به دلیل حاکمیت کم‌فشار حرارتی و پرفشار نیمه‌گرمسیری، بسیار گرم، مرطوب و طاقت‌فرساست .

• مسقط: ماه‌های ژوئن و جولای گرم‌ترین ماه‌ها هستند و دما به راحتی از 42 درجه سانتی‌گراد فراتر می‌رود و رطوبت بالا (گاهی تا 90٪) احساس گرما را تشدید می‌کند .
• مناطق داخلی (ربع‌الخالی): روزها به شدت داغ و خشک با دمایی بین 47 تا 50 درجه سانتی‌گراد است و حتی دمای 60 درجه نیز ثبت شده است .
• پدیده خریف در صلاله: استثنای بزرگ تابستان عمان، استان ظفار و شهر صلاله است . در این دوره، پدیده موسمی "خریف" (Khareef) که از اواخر ژوئن تا اوایل سپتامبر رخ می‌دهد، این منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد . این پدیده با خود باران‌های موسمی نم‌نم، مه غلیظ و هوای خنک به همراه دارد که دما را به محدوده 23 تا 30 درجه سانتی‌گراد کاهش داده و رطوبت را به شدت بالا می‌برد . این ویژگی، طبیعت منطقه را سرسبز و دیدنی کرده و صلاله را به یک مقصد گردشگری بسیار محبوب تبدیل می‌کند .

پاییز (اکتبر تا نوامبر - مهر تا آذر)فصل پاییز آغاز دوره مطلوب آب و هوایی در عمان است . هوا به تدریج خنک‌تر شده و از میزان رطوبت کاسته می‌شود .

• مسقط: دمای روزانه از حدود 35 درجه به 25 درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد .
• نزوی: دما به تدریج کاهش یافته و بین 20 تا 35 درجه متغیر است .
• صلاله: پس از پایان خریف، هوا همچنان معتدل باقی می‌ماند و دما بین 24 تا 31 درجه است .

تنوع آب و هوایی در مناطق مختلف

1. مناطق کوهستانی (جبل اخضر و جبل شمس)رشته‌کوه حجر که مانند یک سد طبیعی در شمال عمان امتداد دارد، نقشی حیاتی در ایجاد اقلیم‌های خرد منحصربه‌فرد ایفا می‌کند .

• ویژگی‌های منحصربه‌فرد: این مناطق به دلیل ارتفاع زیاد (جبل شمس با بیش از 3000 متر بلندترین قله عمان است)، دمای بسیار خنک‌تری دارند . در تابستان، دمای هوا حدود 15 تا 20 درجه سانتی‌گراد خنک‌تر از مسقط است و در زمستان، دما می‌تواند به زیر صفر برسد و حتی بارش برف و یخبندان نیز گزارش شده است .
• بارش کوهستانی (Orographic Rainfall): این کوه‌ها هوای مرطوب را وادار به صعود می‌کنند . در زمستان، عبور سامانه‌های کم‌فشار مدیترانه‌ای یا سودانی باعث بارش در دامنه‌های رو به باد می‌شود . در بعدازظهرهای تابستان نیز، رطوبت جذب شده از دریا باعث بارش‌های همرفتی شدید و رگباری می‌شود . این آب و هوای معتدل امکان رشد محصولاتی مانند انار، زردآلو، هلو، گردو و گل محمدی را فراهم کرده است .
• اثر سایه باران (Rain Shadow): مناطق داخلی و بیابانی که در پشت کوه‌های الحجر قرار دارند، در "سایه باران" واقع شده‌اند . این کوه‌ها مانع رسیدن رطوبت دریایی به این مناطق شده و شرایط فوق‌خشک را تشدید می‌کنند .

2. استان ظفار و صلاله (پدیده خریف)این منطقه در جنوب عمان دارای اقلیم موسمی منحصربه‌فردی است .

• فرآیند شکل‌گیری خریف: این پدیده نتیجه وزش بادهای موسمی جنوب غربی از اقیانوس هند است که توسط کم‌فشار حرارتی تابستانی تقویت می‌شود . این بادها باعث فراچاهش (Upwelling) آب‌های سرد از اعماق اقیانوس می‌شوند . هوای گرم و مرطوب با عبور از روی این آب سرد، متراکم شده و مه غلیظ، ابرهای کم‌ارتفاع و بارش‌های نم‌نم را ایجاد می‌کند .
• تأثیرات: خریف باعث کاهش شدید دما، افزایش رطوبت تا نزدیک 100٪، سرسبزی چشمگیر طبیعت و تغذیه منابع آب زیرزمینی می‌شود . این پدیده یک محرک اقتصادی قدرتمند است و از طریق "جشنواره پاییزی صلاله"، سالانه صدها هزار گردشگر را جذب می‌کند .

3. مناطق داخلی و بیابانی (ربع‌الخالی و شن‌های وهیبه)این مناطق وسیع که در دسته‌بندی اقلیمی کوپن (Köppen) در گروه آب و هوای بیابانی گرم (BWh) جای می‌گیرند، با اقلیم فوق‌خشک (Hyper-arid) و خشن شناخته می‌شوند .

• دماهای شدید و خشکی مطلق: این بیابان‌ها که در سایه باران کوه‌های حجر قرار دارند، نوسانات دمایی شدیدی را تجربه می‌کنند . دمای تابستان به طور متوسط به 47 تا 50 درجه سانتی‌گراد می‌رسد و ممکن است از 60 درجه نیز فراتر رود . در مقابل، شب‌های زمستانی می‌توانند بسیار سرد باشند و دما به زیر صفر درجه سانتی‌گراد کاهش یابد . میانگین بارش سالانه در آن‌ها کمتر از 35 تا 50 میلی‌متر است .
• بادها و طوفان‌های شن: باد خشک "شمال" که از شمال غربی می‌وزد، پدیده شاخص این مناطق است . این باد، به ویژه در تابستان، عامل اصلی شکل‌گیری تپه‌های شنی عظیم و همچنین طوفان‌های شن و گرد و غبار است که می‌تواند دید را به شدت کاهش داده و مشکلات بهداشتی ایجاد نماید .

4. نقش دریاها و اقلیم سواحلدریای عمان و دریای عرب تأثیرات مستقیمی بر اقلیم روزانه مناطق ساحلی دارند :

• تعدیل دما: آب به دلیل ظرفیت گرمایی ویژه بالا، دمای مناطق ساحلی را تعدیل می‌کند؛ زمستان‌ها معتدل‌تر و اختلاف دمای شب و روز کمتر از مناطق بیابانی است .
• نسیم دریا و خشکی: در طول روز، نسیم خنک دریا به سمت ساحل می‌وزد که باعث تعدیل دما و افزایش رطوبت در نوار ساحلی می‌شود .
• تفاوت سواحل الباطنه و الشرقیه: ساحل الباطنه در شمال، که در امتداد دریای نیمه‌بسته عمان قرار دارد، بیشتر تحت تأثیر باد شمال و نسیم دریاست . در مقابل، ساحل الشرقیه مستقیماً رو به دریای عرب و اقیانوس هند باز است و بیشتر تحت تأثیر دینامیک اقیانوس هند، از جمله امواج و رطوبت بادهای موسمی قرار می‌گیرد .

پدیده‌های اقلیمی شدید و مخاطرات طبیعی

طوفان‌های حاره‌ای (سیکلون‌ها)این طوفان‌ها که از آب‌های گرم دریای عرب سرچشمه می‌گیرند، تهدیدی جدی برای عمان محسوب می‌شوند .

• فصل وقوع: سیکلون‌ها عمدتاً در دو دوره پیش از فصل موسمی (می و ژوئن) و پس از آن (اکتبر و نوامبر) شکل می‌گیرند .
• تاریخچه و اثرات: عمان شاهد سیکلون‌های ویرانگری بوده است، از جمله گونو (2007)، مکونو (2018) و شاهین (2021) که خسارات جانی و مالی گسترده‌ای به بار آوردند .
• سیلاب‌های ناگهانی (Flash Floods): بارش‌های سنگین ناشی از سیکلون‌ها یا حتی بارش‌های عادی کوهستانی، به دلیل شیب تند و زمین سنگی، باعث وقوع سیلاب‌های ناگهانی و بسیار خطرناک در دره‌ها (وادی‌ها) می‌شوند .

چشم‌انداز آینده: تأثیرات تغییرات اقلیمی

عمان به دلیل موقعیت جغرافیایی و وابستگی به منابع آب محدود، در برابر تغییرات اقلیمی بسیار آسیب‌پذیر است .

• افزایش دما و فشار بر منابع آب: پیش‌بینی‌ها حاکی از افزایش میانگین دما و کاهش میزان بارش در بسیاری از مناطق است . این روند فشار بر منابع آب زیرزمینی را تشدید خواهد کرد .
• افزایش شدت و تکرار طوفان‌های حاره‌ای: شواهد نشان می‌دهد که با افزایش دمای سطح آب دریای عرب، احتمال وقوع و شدت سیکلون‌ها رو به افزایش است .
• تغییر در الگوی فصل خریف: تغییر در الگوهای کلی بادهای موسمی اقیانوس هند می‌تواند زمان‌بندی و شدت بارش‌های خریف را تحت تأثیر قرار دهد که بر اکوسیستم و اقتصاد محلی صلاله تأثیرگذار خواهد بود .

بهترین زمان برای بازدید

• برای عموم مناطق عمان (مسقط، نزوی، کوهستان‌ها): بهترین زمان برای سفر از اکتبر تا مارس (مهر تا اواسط فروردین) است که آب و هوا معتدل و برای گشت‌وگذار مناسب است .
• برای سفر به صلاله (تجربه خریف): بهترین زمان ژوئن تا سپتامبر (تیر تا شهریور) است .
• سفر اقتصادی: ارزان‌ترین زمان برای سفر به اکثر نقاط عمان (به جز صلاله) فصل گرم تابستان است .

خلاصه اجرایی

آب و هوای عمان محصول تعامل پیچیده بین موقعیت جغرافیایی و سه سیستم جوی اصلی است: کمربند پرفشار نیمه‌گرمسیری که عامل اصلی خشکی است، کم‌فشار حرارتی تابستانی که باعث تابستان‌های شرجی در شمال و پدیده موسمی "خریف" در جنوب می‌شود، و پرفشار سیبری که زمستان‌های معتدل را به ارمغان می‌آورد . این عوامل در کنار رشته‌کوه الحجر، موزاییکی از اقلیم‌ها را ایجاد کرده‌اند: سواحل شمالی (مسقط) با تابستان‌های گرم و مرطوب، مناطق داخلی فوق‌خشک (ربع‌الخالی) که در "سایه باران" کوه‌ها قرار دارند، کوهستان‌های معتدل با بارش‌های کوهستانی، و سواحل جنوبی (صلاله) با تابستان‌های خنک و سرسبز به لطف پدیده خریف . مناطق داخلی با نوسانات دمایی شدید، بارش بسیار ناچیز و طوفان‌های شن ناشی از باد "شمال" مشخص می‌شوند . عمان به طور فزاینده‌ای با تأثیرات تغییرات اقلیمی، به ویژه افزایش شدت طوفان‌های حاره‌ای (سیکلون‌ها) و فشار شدید بر منابع آبی، روبرو است . بهترین زمان برای بازدید از اکثر مناطق، فصل زمستان (اکتبر تا مارس) است، در حالی که برای تجربه خریف، سفر در تابستان به صلاله توصیه می‌شود .