مولتی ویتامین ها؛ مفید یا کاملا بی فایده؟
به گزارش مجله تور مالزی، مصرف مولتی ویتامین ها در چند دهه گذشته رشد قابل توجهی داشته است و بسیاری از مردم باور دارند که با مصرف مولتی ویتامین ها می توانند فواید بسیار خوبی را در بدن شان ایجاد نمایند. به نظر می رسد مولتی ویتامین ها و داروهایی از این قبیل می توانند ریسک ابتلا به بیماری های مزمن را کاهش دهند. در این مقاله، به آنالیز ماهیت کلی مولتی ویتامین ها پرداخته و بعلاوه رابطه این دسته از محصولات با بیماری های مختلف حاد و مزمن مورد تحلیل قرار می گیرد.
مولتی ویتامین ها؛ محصولاتی باب پسند همه
مولتی ویتامین ها در واقع مکمل هایی هستند که از تعداد زیادی ویتامین و مواد معدنی تشکیل شده اند. البته هیچ تعریف استانداردی پیرامون مولتی ویتامین ها وجود ندارد که به واسطه آن، تعداد دقیق ویتامین ها در یک ترکیب ذکر گردد. بسته به نوع شرکت و ترکیبات مواد معدنی می توان مولتی ویتامین ها را در محیط آزمایشگاهی فراوری کرد.
مولتی ویتامین ها الزاما در قالب قرص در داروخانه ها به فروش نمی رسند. این دسته از محصولات به انواع و اقسام مختلف نظیر قرص، کپسول، آدامس های جویدنی، پودر و حتی فرم مایع در سطح بازار موجود هستند. برای هر نوع مولتی ویتامین دستور العمل خاصی نوشته شده اما به طور کلی اغلب مولتی ویتامین ها به صورت روزانه یک الی دو عدد باید مصرف شوند. در هر صورت، فرد می بایست دستورالعمل پشتِ جعبه دارو را با دقت مطالعه کند.
درون مولتی ویتامین ها چه چیزهایی وجود دارد؟
بر اساس مطالعاتی که تا به حال در محافل مختلف منتشر شده، وجود سیزده ویتامین و پانزده ماده معدنی برای سلامتی فرد لازم است. به طور کلی، اغلب ویتامین ها و مواد معدنی، پیش سازهایی برای ترشح آنزیم و هورمون ها محسوب می شوند. بعلاوه تقویت دستگاه ایمنی بدن و فعالیت مطلوب دستگاه عصبی و اندام ها مدیون حضور ویتامین و مواد معدنی است. جدا از این موارد، بدن انسان به مواد معدنی و ویتامین ها به چشم مواد مغذی برای تکثیر، پایداری، رشد و تنظیم فعالیت های بدن نگاه می نماید. بنابراین، فقدان ویتامین ها به هر علتی، چه ذاتی و چه اکتسابی می تواند اختلال های بسیار شدیدی را در بدن انسان رقم زند. داروسازان برای حل این بحران، محصولی را تحت عنوان مولتی ویتامین ها ابداع نموده اند؛ محصولی که در سراسر جهان به یک محصول روتین برای مصرف تبدیل شده است.
مولتی ویتامین ها ترکیباتی هستند که شامل تعداد زیادی ویتامین و مواد معدنی می شوند. با این حال، درون مولتی ویتامین ها ممکن است اسید چرب، مواد گیاهی و بعلاوه آمینو اسید، کوچک ترین واحد سازنده یک رشته پروتئینی هم وجود داشته باشد. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) نسبت به محصولات مولتی ویتامین شبیه به داروهای شیمیایی و گیاهی دیگر سختگیری نمی نماید. بنابراین، طیف بسیار وسیعی از مولتی ویتامین ها به وسیله مردم مصرف می گردد. با این حال، این گونه نباید برداشت گردد که مصرف مولتی ویتامین ها در هر اندازهی برای سلامتی بدن مسئله ای ایجاد نمی نماید.
علاوه بر مواردی که ذکر شد، بعضی از مولتی ویتامین ها ممکن است ترکیباتی داشته باشند که در واقع یک نوع مداخله دارویی به حساب آیند. بنابراین، اگر فرد با یک بیماری خاص یا مزمن دست و پنجه نرم می نماید، بهتر است تا پیش از تهیه یک مولتی ویتامین خاص، با پزشک معالج خود درباره مصرفش مشورت کند. اگر محصول مورد نظر با فرایند درمانی بیماری مداخله داشته باشد، مصرف مولتی ویتامینِ مورد نظر ممکن است اثرات جانبی هولناک و چه بسا مرگ باری در پی داشته باشد.
بعضی از مولتی ویتامین و مکمل های دارویی شامل ترکیباتی است که از خوراک طبیعی به دست می آید. به همین علت، هیچ الزامی وجود ندارد که مولتی ویتامین ها حتما در محیط آزمایشگاهی و به روش مصنوعی فراوری شوند.
ارتباط مولتی ویتامین ها با بیماری های قلبی
یکی از مهم ترین دلایل مرگ انسان ها در سطح جهانی، بیماری های قلبی و عروقی است. بعضی از پزشکان باور دارند که مصرف مولتی ویتامین ها به موازات داروهای شیمیایی اصلی می تواند جلوی ابتلا به بیماری قلبی را بگیرد. این باور در حالی رواج پیدا نموده که محققین در این رابطه یک نظر نیستند. بعضی از مطالعات نشان می دهد مصرف مولتی ویتامین ها با کاهش ریسک بیماری های قلبی نظیر سکته در ارتباط است، در حالی که بعضی مطالعات دیگر، هیچ اثری مفید و سودمندی را در این رابطه اثبات ننموده اند. در مطالعه ای که روی جامعه انسانی بسیار زیادی انجام شد، هیچ رابطه ای میان مصرف روزانه مولتی ویتامین و کاهش خطر سکته قلبی رویت نشد. اگرچه، به نظر می رسد زن هایی که حداقل سه سال مولتی ویتامین های خاصی را مصرف می نمایند، کمتر در معرض خطر حملات قلبی هستند. نکته بحث برانگیز در اینجاست که چطور چنین نتیجه ای فقط در زن ها یافت شده است؟ در هر صورت، بر اساس اطلاعاتی که در حال حاضر موجود است، نمی توان حکم قطعی بر مفید بودن یا نبودن مولتی ویتامین ها پیرامون بیماری های قلبی صادر کرد.
مولتی ویتامین ها و درمان سرطان
اسناد و مدارک درباره اندازه سودمندی مولتی ویتامین ها برای درمان سرطان های انسانی هم مشابه با بیماری های قلبی است؛ به این معنا که بعضی از دانشمندان باور دارند مولتی ویتامین ها برای مبارزه با سرطان، ابزار بسیار خوبی تلقی می شوند و بعضی دیگر دیدگاهی مخالف با این مسئله دارند. البته در این میان، یافته های دیگری هم وجود دارد که خبر خوبی برای طرفداران پر و پا قرص مصرف مولتی ویتامین ها به هیچ وجه نیست.
در بعضی مطالعات تعیین شده مولتی ویتامین ها می توانند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند. این یافته ها در تضاد با مطالعاتی است که بر اساس گفته محققین هیچ ارتباطی بین مولتی ویتامین ها و سرطان وجود ندارد. نکته بسیار بحث برانگیز پیرامون ارتباط مولتی ویتامین ها و سرطان در اینجاست که مولتی ویتامین ها در مردها و زن های مبتلا به سرطان به یک شکل اثر ندارند. در مطالعه ای که روی نزدیک به پنجاه هزار بیمار انجام شد، یافته های بسیار جالب و قابل تاملی به دست آمد. 31 درصد کاهش ریسک ابتلا به سرطان در مردانی که مولتی ویتامین مصرف نموده اند رویت شد. این مسئله در حالی است که در زن های جامعه آماری این مطالعه هیچ اثر قابل توجهی از لحاظ آماری به دست نیامد. مطالعات دیگری هم برای آنالیز اثر بلند مدت مولتی ویتامین ها وجود دارد که نشان می دهد در هر دو جنس، کاهش امراض مربوط به سرطان رویت می گردد. هر چند، مطالعات بسیار زیاد دیگری هم در مجلات و ژورنال های معتبر موجود است که بر اساس یافته هایشان، هیچ ارتباطی بین بهبود شرایط حال یک بیمار سرطانی و مصرف مولتی ویتامین ها به صورت کوتاه مدت و بلند مدت وجود ندارد.
فواید مصرف مولتی ویتامین ها
الزاما قرار نیست که مولتی ویتامین ها حتما برای درمان یک بیماری مورد استفاده قرار گیرند. دانشمندان اثر محافظتی مولتی ویتامین ها بر اندام های مختلف بدن را هم به صورت روتین در حال ارزیابی هستند؛ چراکه آنها در پی یافتن پاسخی برای این سوال بسیار مهم هستند: آیا مولتی ویتامین ها فواید دیگری هم برای سلامتی انسان دارند؟ یافتن یک پاسخ قاطعانه، دقیق، صریح و قابل استناد، محل بحثِ دانشمندان و پژوهشگران حوزه علوم تغذیه به شمار می رود. بر اساس مقالات بی شماری که در ژورنال ها منتشر شده، فوایدی از مصرف مولتی ویتامین ها در حیطه سلامت چشم و کارکرد مغز به دست آمده است.
عملکرد مغز
بر اساس مطالعات مختلفی که روی مدل های آزمایشگاهی مختلف انجام شد، مصرف مولتی ویتامین ها به نظر می رسد مزیت هایی در مغز ایجاد می نماید. مولتی ویتامین ها می توانند به بهبود شرایط حافظه در مغز انسان های مسن بینجامد. از طرفی دیگر، به نظر می رسد مولتی ویتامین ها روی خلق وخو و عواطف هم تاثیرات خوبی دارند. نه تنها خلق وخوی بد و سو تغذیه با یکدیگر در ارتباط است، بین مکمل های تغذیه ای و مولتی ویتامین ها با کاهش علائم مربوط به بیماری افسردگی و اضطراب هم یک رابطه خطی وجود دارد. اگرچه، بر اساس بعضی از مطالعات، مولتی ویتامین ها هیچ تغییری را بر حالات روحی فرد مصرف نماینده در پی ندارند.
سلامتی چشم
بیماری تخریب ماکولای چشمی وابسته به سن، یکی از مهم ترین دلایل برای نابینایی انسان در سطح جهانی قلمداد می گردد. در یک مطالعه ای تعیین شده که ویتامین های آنتی اکسیدانی و مواد معدنی می توانند جلوی پیشرفت بیماری مذکور را گرفته و حتی جلوی ابتلا به این بیماری را بگیرند. بعلاوه، مصرف مولتی ویتامین ها این قدرت را به فرد می دهند تا در برابر سایر بیماری های متداول چشمی مثل آب مروارید (کاتاراکت) برای مدت بیشتری ایمن گردد.
مضرات استفاده از مولتی ویتامین ها
مولتی ویتامین ها قرار نیست همواره سودمند باشند! این نکته را باید همواره به خاطر سپرد. اندازه دوز مصرفی، یک فاکتور بسیار حیاتی برای مصرف مولتی ویتامین ها محسوب می گردد. با وجود این که دوز بسیار بالای بعضی ویتامین و مواد معدنی برای اغلب مردم قابل پذیرش است، دوز زیاد چنین محصولاتی ضرر و زیانی در پی دارد. شاید این سوال در حال حاضر در فکر تان نقش بسته که چطور می توان دوز مطلوب برای یک محصول مولتی ویتامین را در نظر گرفت؟ در پاسخ به این سوال باید درباره یک پارامتر مهم صحبت کرد. دوز مطلوب می تواند به حلالیت ویتامین بستگی داشته باشد. به طور کلی ویتامین ها بر اساس این پارامتر به دو دسته کلی تقسیم می شوند:
- ویتامین های حلال در آب: بدن انسان مقادیر مازاد ویتامین ها را به وسیله ادرار دفع می نماید.
- ویتامین های حلال در چربی: از آنجایی که بدن انسان در حذف این ویتامین ها با چالش روبرو می گردد، مقادیر مازاد ویتامین های محلول در چربی در اندام کبد جمع می گردد.
زن های حامله باید در مصرف ویتامین A به شدت محتاطانه رفتار نمایند؛ چراکه بر اساس مطالعات مختلف، به نظر می رسد اندازه مازاد ویتامین A با اختلال های شناختی در ارتباط است. مسمومیت ویتامین D از سمتی دیگر به شدت نادر بوده و احتمال بسیار کمی وجود دارد که یک فرد تنها با مصرف مولتی ویتامین ها به این نوع مسمومیت دچار گردد. هر چند، مسمومیت ویتامین A بیشتر در جوامع مختلف شایع است.
افراد سیگاری باید از مصرف مولتی ویتامین ها که حاوی مقادیر بسیار بالایی از بتا کاروتن یا ویتامین A دارند به شدت پرهیز نمایند؛ چراکه خطر ابتلا به سرطان ریه در این دسته از افراد به مراتب بیشتر از سایرین خواهد بود. البته تنها ویتامین ها در مقادیر زیاد برای سلامتی بدن دردسرساز نیستند. مواد معدنی هم در دوز بسیار زیاد می توانند اختلال های شدیدی در بدن رقم زنند. برای مثال، دوز زیاد بعضی از مواد معدنی مهم مثل آهن می تواند روی معده اثرات مخربی داشته و بعلاوه آثار سوء مثل یبوست، استفراغ و از حال رفتگی را برای فرد در پی داشته باشد. بعلاوه آهن می تواند توانایی بدن را در جذب ماده روی محدود کند. در هر صورت، باید نسبت به مصرف قرص آهن و مولتی ویتامین هایی که شامل این ماده هستند به صورت ویژه مراعات کرد. مردها نسبت به زن ها باید بیشتر حواسشان به مصرف آهن باشد؛ چراکه مرد به مراتب بیشتر از جنس زن می تواند ذخیره آهن داشته باشد. آهن در مقادیر بسیار زیاد می تواند عارضه هموکروماتوزیس را در فرد رقم زند. فرد مبتلا به این بیماری دچار مسائل داخلی می گردد. این بیماری می تواند مسمومیت ناشی از اندازه زیاد مواد معدنی را ایجاد نموده و به تبع، سیروز کبدی هم در فرد ایجاد گردد. بعلاوه سرطان کبد و بیماری های قلبی هم ممکن است زندگی فرد را در ادامه تهدید کند. بیمارانی که چنین نشانه و علائمی را دارند باید از مصرف ویتامین C جدا پرهیز نمایند.
یکی دیگر از مهم ترین مسائلی که دانشمندان حوزه علوم تغذیه روی آن به پژوهش می پردازند، فرایند پردازش و فراوری ویتامین هاست. اگر ویتامین در حین فرایند دچار اختلال در ساخت و فراوری گردد، این نقص می تواند به صورت آبشاری روی موارد دیگر هم اثرات منفی در پی داشته باشد. بر همین اساس، مولتی ویتامین ها باید طبق یک پروتکل خاص به مرحله فراوری برسد. اگر فردی در مصرف و بهره برداری از مولتی ویتامین ها با مسائل جسمی و روحی روبرو شد، باید در این زمینه یک احتمال را در نظر گرفت که محصول مورد نظر به درستی فرایند فراوری را سپری ننموده است.
آیا من باید مولتی ویتامین مصرف کنم؟
در مقالات مختلفی که در وب سایت های فارسی و حتی انگلیسی زبان منتشر می گردد اغلب به فواید مولتی ویتامین ها اشاره می گردد. تشویق عموم مردم به مصرف مکمل های غذایی، دارویی و مولتی ویتامین با بهره برداری از مقالات متنی و حتی تصویری، یکی از مجذوب کننده ترین و چه بسا چالش برانگیزترین متدها برای بازاریابی محصولات مولتی ویتامین محسوب می گردد. چالش برانگیز از این نظر که نویسنده ها و کپی رایترها در کوشش هستند با علت و مدرک ثابت نمایند که یک محصول مولتی ویتامینِ خاص می تواند جلوی ابتلا به یک سری بیماری یا حتی جلوی پیشرفت اختلال و بیماری های جسمانی را بگیرد. مشکل دقیقا اینجاست که نمی توان حکم قطعی برای مصرف اغلب مولتی ویتامین ها صادر کرد. بعضی از موارد مثل آثار سوء ویتامین A ثابت شده، اما بعضی دیگر از فواید و عوارض همچنان به صورت صد در صد مورد پذیرش عموم دانشمندان و پژوهشگران قرار نگرفته است. بنابراین اطلاعات علمی و قابل استناد نه تنها به صورت یکدست درباره مولتی ویتامین ها وجود ندارد، بلکه محققین همچنان در حال آنالیز پارامترهای مختلف تاثیرگذار روی مولتی ویتامین ها هستند.
با تمامی این تفاسیر، مولتی ویتامین ها برای تمامی افراد یک جامعه قرار نیست مستمر ثمر باشد و همان طور که قبلا هم گفته شد، مولتی ویتامین ها می توانند زیان هایی هم داشته باشند. با این حال، دو گروه از افراد می توانند به راحتی مولتی ویتامین مصرف نمایند. دو دسته از افرادی که بهتر است مولتی ویتامین ها را به صورت منظم در سبد غذایی خود قرار دهند:
- افراد مسن: به طور معمول، جذب ویتامین B12 با افزایش سن کاهش می یابد. بعلاوه، افراد مسن ممکن است به کلسیم و ویتامین D بیشتری احتیاج داشته باشند.
- افراد وگان (گیاه خوار): ویتامین B12 تنها در غذاهای گوشت حیوانی یافت می گردد. بنابراین، افرادی که با یک رژیم سفت و سخت کاملا گیاهی می خواهند مابقی عمرشان را سپری نمایند، با یک چالش مهم در این زمینه روبرو می شوند. دانشمندان برای ارتقای سطح کیفی زندگی افراد گیاه خوار، مصرف مولتی ویتامین های حاوی ویتامین B12 را در دستور غذایی این بخش از افراد جامعه قرار داده اند. هر چند، نقص و کمبودهای غذایی افراد وگان تنها معطوف به کمبود ویتامین B12 نیست. آنها در بدن خود از فقدان کلسیم، آهن، روی، ویتامین D و صد البته اسید چرب امگا 3 هم رنج خواهند برد. به همین علت، مصرف مولتی ویتامین ها برای افراد گیاه خوار امری به شدت حیاتی است. در غیر این صورت، سلامتی افرادی که به گیاه خواری روی آورده اند در بلند مدت به خطر می افتد.
- افرادی که یک عمل جراحی را پشت سر گذاشته اند: پس از انجام جراحی های مختلف، بیمار با خطر از دست دادن ویتامین های بسیار زیاد روبه رو می گردد. اگر بیمار پس از عمل جراحی با یک کاهش وزن چشمگیر روبه رو گردد، خطر کمبود ویتامین را باید به مراتب جدی تر از سناریوهای دیگر در نظر گرفت. در این حالت ضمن تقویت رژیم غذایی فرد، باید تا زمان متعادل شدن شرایط خوراک و تغذیه فرد، به او مکمل غذایی و مولتی ویتامین داد تا اندازه دریافت انرژی و ویتامین های فرد از یک سطحی پایین تر نیاید.
در هر صورت، بهره برداری از مولتی ویتامین باید یک گزینه کاملا انتخابی برای بسیاری از مردم باشد. هر چند، بیشتر کارشناسان و متخصصین تغذیه باور دارند که مصرف یک غذای کامل می تواند اثربخشی به مراتب بیشتری نسبت به مصرف مداوم مکمل غذایی و مولتی ویتامین در بدن انسان داشته باشد.
منبع: Healthline
منبع: دیجیکالا مگ