خواص باورنکردنی میوه درخت پسته کوهی (بنه یا کُلخُنگ) - مجله تور مالزی

به گزارش خبرنگاران، درخت بنه یا پسته کوهی از جنس پسته با نام علمی Pistacia Atlantica یکی از درختان بومی ایران است. درخت بنه در ارتفاعات رشته کوه زاگرس و مناطق کوهستانی در شرق کشور، به وفور یافت می گردد. یکی از ویژگی های درختان بنه یا پسته کوهی، دیرزیستی این درختان است. ازجمله کهنسال ترین درختان بنه در ایران می توان به بنه قدمگاه رچ، بنه آرامگاه بوذرجمهر در استان خراسان جنوبی، کلخونگ کهنسال بُزپَر در بوشهر، بنه کهنسال امام زاده جعفر چهار طاق در استان سمنان، بنه بن دشت در استان فارس و بنه کهنسال و امام زاده جعفر در استان چهارمحال و بختیاری اشاره نمود.

درخت بنه خود دارای انواع و گونه های متفاوتی است. اما آن چه شناخته شده است، بنه با پوسته ضخیم و میوه درشت تر است که استفاده خوراکی و روغن گیری دارد و دیگری بنه با پوسته نازک و شنماینده که به اصطلاح محلی به بنه شَک یا بنشک معروف است و در ترکیب آجیل قرار می گیرد.

کاربرد پسته کوهی:

استفاده از میوه این درخت در ایران به دوره پارینه سنگی می رسد. امروز زاگرس نشینان از میوه نارس و رسیده درخت بنه، روغن، مربا، ترشی و غذا های مختلفی تهیه می نمایند. همچنین صمغ (سقز) یا شیره درخت بنه در موارد درمانی، صنعتی و تجاری بسیار کاربردی است. این صمغ حاوی خواص دارویی و درمانی فراوان است. یکی از معروف ترین کاربرد های صمغ درخت پسته کوهی در فراوری آدامس، شکلات و خمیردندان و... است. مردمان نیمه کوچ نشین و روستانشین در مناطق کوهستانی و صعب¬ العبور رشته کوه زاگرس درخت بنه را درختی مقدس می دانند. آن ها از چوب این درخت برای مسقف کردن خانه های شان و از میوه آن علاوه بر مصارف غذایی و درمانی تسبیح می سازند تا با آن همواره خدا را برای خلق چنین نعمتی ذکر گویند.

خواص پسته کوهی

خواص بنه بسیار است. بنه یا پسته کوهی سرشار از مواد مغذی و پر انرژی است که تقریباً خواص آن از پسته معمولی یا پسته آجیل بیشتر است. این دانه خوراکی و چرب دارای طعم بسیار مطلوبی است. به گونه ای که برای ازبین بردن طعم تلخ و بد بعضی از دارو ها از عصاره پسته کوهی استفاده می گردد. میوه، روغن و صمغ بنه در حوزه طب سنتی از دیرباز مورد استفاده بوده است. از مهم ترین ترکیبات بنه شامل اسید های چرب غیر اشباع، توکوفرول ها، فیتواسترول، کاروتنوئید ها و فنول هاست. ازجمله مواد مغذی موجود در میوه پسته کوهی ویتامین های گروه A، E، B و D است.

1. اثرات ضد میکروبی میوه بنه:

استفاده زیاد از آنتی بیوتیک ها باعث مقاومت روزافزون باکتری ها به این دارو ها شده است، به گونه ای که اثربخشی آنتی بیوتیک ها روز به روز محدودتر می گردد. از آن جایی که بعضی از گیاهان خاصیت ضد میکروبی دارند، با شناخت این گیاهان می توان از آن ها علیه بیشتر میکروب های بیماری زا استفاده کرد و جایگزین کم خطری برای آنتی بیوتیک ها پیدا کرد. طی تحقیقات اجرا شده، بنه و عصاره آن اثرات قوی ضدباکتریایی در مقابل بعضی از باکتری ها از خود نشان داده اند.

برای مثال عصاره بنه می تواند با باکتری های استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کلی و کلوستریدیوم اسپوروژنز که به طور معمول موجب مسمومیت های غذایی و التهابات گوارشی در انسان می گردد، مقابله کند.

2. مفید برای کاهش کلسترول و جلوگیری از بیماری های قلبی -عروقی:

روغن پسته کوهی غنی از اسید های چرب غیر اشباع است. پژوهش ها درباره اثر روغن بنه بر چربی ها و لیپوپروتئین های خون موش صحرایی و خرگوش نشان داد که مصرف خوراکی روغن یا میوه پسته وحشی سبب افزایش HDL کلسترول و کاهش LDL کلسترول خون می گردد؛ درنتیجه می تواند در کاهش بروز آترواسکلروز و بیماری های قلبی -عروقی بسیار مؤثر باشد.

3. فعالیت آنتی اکسیدانی و کاهش قند خون:

در آنالیز های علمی تعیین شد که استفاده از عصاره صمغ بنه و میوه آن در کنترل میزان قند خون بیماران دیابتی تأثیر مثبتی دارد. همچنین مطالعاتی بر روی میزان فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره بنه انجام شده است که نتایج نشان دهنده میزان تأثیر و فعالیت آنتی اکسیدانی قابل توجه آن است.

4. تقویت سیستم ایمنی با میوه بنه:

اولئیک اسید موجود در بنه باعث افزایش فراوری گلبول های سفید و تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر هجوم عوامل بیماری زا می گردد. خواص آنتی اکسیدانی اولئیک اسید موجود در بنه در خنثی سازی رادیکال های آزاد مضر و کاهش آسیب های ناشی از اکسیدان ها منجر می گردد. برای جلوگیری از بیماری های التهابی مانند آتریتروماتوئید و اختلالات خودایمنی مانند فیبرومیالژیا از بنه که سرشار از اولئیک اسید است، استفاده می گردد.

5. روغن بنه مرهمی برای درد های مفاصل:

استفاده از روغن بنه به صورت استعمال خارجی برای درد مفاصل و عضلاتِ گرفته و همچنین دیسک کمر بسیار مؤثر خواهد بود. روغن بنه در داروخانه ها و عطاری ها قابل تهیه است. برای تهیه روغن خانگی بنه پس از کوبیدن و آسیاب کردن دانه های بنه رسیده با گرم کردن آن ها، افزودن مقدار کمی آب جوش و ورز دادن و فشردن می توان روغن طبیعی بنه را استخراج کرد.

6. خواص روغن بنه برای موی سر:

این روغن بی نظیر به دلیل دارا بودن خاصیت ترمیم نمایندگی برای رویش مجدد مو های آسیب دیده بسیار مفید و موثر است. به افرادی که به هر دلیلی مو های زیبای خود را از دست داده اند یا این که مو های آن ها آسیب دیده است، توصیه می گردد برای برطرف این مشکل با مقداری روغن بنه پوست سر و مو های خود را ماساژ بدهند و پس از گذشت چند ساعت موی خود را با استفاده از یک شوینده مناسب بشویند. در گذشته نیز از این روغن برای درمان طاسی سر استفاده می کردند. این روغن طبع گرمی دارد؛ درنتیجه افرادی که دارای طبع گرم و خشک هستند، امکان دارد پس از استفاده از آن پوست سر آن ها دچار قرمزی، خارش یا جوش گردد.

7. خواص روغن بنه برای از بین بردن لکه های پوستی:

استفاده مداوم از روغن بنه یا پسته کوهی روی صورت موجب التیام سوختگی و بهبود لکه های حاصل از جوش، زخم و سوختگی روی پوست می گردد. متخصصان تب سنتی باور دارند که مالش روغن بنه به مدت 4 ماه روی محل ماه گرفتگی باعث از بین رفتن آن و روشن شدن پوست می گردد.

8. برطرف آکنه یا جوش صورت با برگ درخت بنه:

آکنه یک بیماری التهابی و مزمن پوستی است که با عواملی از قبیل رژیم غذایی، سیکل قاعدگی، تعرق، نور آفتاب، شغل، استرس روحی، ژنتیک، داروها، مواد شوینده و لوازم آرایشی در ارتباط است و از شایع ترین عوامل مراجعه به متخصصان پوست به حساب می آید. برای درمان آکنه دارو های شیمیایی بسیاری وجود دارد؛ اما استفاده از فرآورده های گیاهی نسبت به دارو های شیمیایی عوارض کم تری دارد و اثر بهبودی بهتری بر روی پوست خواهد داشت.

در این راستا گروهی از محققین دانشگاه یزد و علوم پزشکی شهید صدوقی این شهر طی آزمایشات و پژوهش هایی به تأثیر درمانی عصاره گیاه بنه در برطرف جوش های صورت پی برده اند. طی آزمایشات انجام شده تعیین شد افرادی که از عصاره گیاهی بنه یا پسته کوهی استفاده کردند، نشانه هایی از بهبودی و برطرف آکنه در صورت آن ها پدیدار شد. خاصیت آنتی باکتریال عصاره برگ بنه نقش مهمی در اثرات درمانی آن بر عهده دارد.

9. بنه موثر در درمان زخم پای بیماران دیابتی:

پای بعضی از افراد مبتلا به دیابت به صورت زخم، عفونت و گانگرن است و مشکل اصلی در مراقبت از بیماران دیابتی است که به دلیل عفونت شدید یا ایسکمی محیطی در ناحیه پا منجر به قطع عضو می گردد. درمان رایج زخم پای دیابتی شامل کنترل مناسب قندخون، درمان آنتی بیوتیکی، دبریدمان نسوج نکروزه، کاهش فشار مکانیکی و پانسمانِ مرتب است. محققان ایرانی باتوجه به اثرات ضد میکروبی، ضد باکتریایی و آنتی بیوتیکی گیاه بنه طی آزمایشاتی به این نتیجه رسیدند که استفاده از عصاره بنه مانع رشد گروهی از باکتری ها در زخم پای افراد مبتلا به دیابت شده است و مدت زمان بهبودی و بستری را کاهش می دهد.

10. برطرف کم خونی و فقر آهن با بنه:

پسته کوهی سرشار از املاح معدنی و ویتامین هاست. با مصرف این میوه می توان کمبود ویتامین های مختلف در بدن را تأمین نمود. بنه کوهی بهترین دارو در درمان کم خونی است و مصرف آن به صورت روزانه می تواند از بروز کم خونی و فقرآهن جلوگیری کند. به این منظور می توان از میوه بنه به صورت خوراکی در تهیه غذای محلی به نام آب بنه یا قاتوق بنه، در ترکیب آجیل و یا ترکیب روغن آن بر روی سالاد استفاده کرد.

خواص دیگر بنه و فرآورده های آن (صمغ و روغن)

تقویت حافظه، تقویت نیروی جنسی، تقویت اعصاب، مفید برای بیماری ام اس، ضد ضعف جسمی، درمان ترک لب، ترک کف پا، مفید برای پوکی استخوان، برطرف انگل معده، معالجه تکرر ادرار، افزایش وزن و درمان اسهال.

در ادامه به طرز تهیه آب بنه یا قاتوق بنه به عنوان یک غذای اصیل ایرانی خواهیم پرداخت:

آب بنه یا قاتوق بنه یکی از مهم ترین غذا های محلی ایران: آب بنه یکی از غذا های محلی شهر های استان فارس، کرمان، خراسان جنوبی و بسیاری از استان های واقع در حاشیه زاگرس است. برای تهیه این غذا به بنه های رسیده نیاز دارید. به طور مثال برای دو نفر به 300 گرم بنه رسیده نیاز دارید. ابتدا باید بنه ها را با هاون حسابی بکوبید تا حالت خمیری و آسیاب شده به خود بگیرد. پس از این مرحله چند قاشق آب جوش به این ماده اضافه کنید و تا می توانید، ورز دهید.

ورز دادن و مالیدن بنه های کوبیده شده، ممکن است تا 20 دقیقه طول بکشد. پس از انجام این کار روغن بنه از ماده خمیری شکل خارج می گردد. هرچه بیشتر این خمیر را ورز بدهید، روغن بیش تری دریافت خواهید کرد. سپس دو تا سه لیوان آب جوش به این ترکیب اضافه کنید. برای جداسازی پوست های سخت بنه از آب به صافی نیاز دارید. مرحله بعد باید در تابه یا قابلمه یک پیاز را کامل تفت داده و سرخ کنید. کمی زرد چوبه و نعناع (اختیاری) به روغن و پیاز اضافه نموده و آب بنه خود را به پیاز داغ اضافه کنید.

در این مرحله نمک را افزوده و اجازه دهید کمی غذای شما گرم گردد. قبل از جوشیدن آب بنه قابلمه را از روی آتش بردارید. آب بنه شما حاضر است. برای سرو غذا به ترب سیاه یا قرمز، انار یا رب انار، آب لیمو، سبزی تازه و نان سنگک نیاز دارید. آب بنه یا قاتوق بنه یک غذای کامل و مقوی است که معمولاً برای ناهار یا شام مصرف می گردد.

جالب است بدانید که این غذا جز معدود غذا های ایرانی است که برای طبخ آن از هیچ فرآورده حیوانی استفاده نمی گردد. درنتیجه باید مورد توجه افراد وگان یا گیاه خوار قرار بگیرد.

بنه را از کجا تهیه کنیم؟

فصل برداشت بنه رسیده برای دریافت روغن یا تهیه غذا اواخر تابستان تا اواسط پاییز است. با این حال در طول سال میوه رسیده آن در بیشتر بازار ها و عطاری ها به فروش می رسد. اگر دنبال بنه نارس هستید، می توانید آن را در اوایل اردیبهشت تا اواسط خرداد از طبیعت کوهستانی زاگرس یا کوه های شرق کشور تهیه کنید. بنه کال یا نارس با طعم ترش به منظور تهیه ترشی و یا ترکیب آن بر روی ماست یا دوغ کاربرد دارد.